Wytwarzanie hydrolatów, wód kwiatowych i olejków eterycznych w tradycyjnych alembikach miedzianych w pigułce
Domowy sposób na rum z Jamajki, wystarcza na przygotowanie 7,5 litra trunku.
Kup Teraz
Co to jest destylacja?
Jako pierwsi sztukę produkcji olejków eterycznych metodą destylacji zgłębili starożytni Egipcjanie. Podobno Kleopatra użyła olejku różanego, aby oczarować Marka Antoniusza. Rzymianie, a później Arabowie udoskonalili wiedzę zdobytą od poprzednich cywilizacji. Słynny arabski alchemik Avicena wyróżnił się jako pionier w ekstrakcji olejków eterycznych metodą destylacji. Chociaż od tego czasu opracowano inne metody, destylacja pozostała jedną z najpopularniejszych. Jest niewątpliwie najłatwiejszą i najtańszą metodą ekstrakcji, która jest wciąż jest stosowana przez najbardziej prestiżowe domy perfumeryjne.
Destylacja polega na przemianie substancji w stan pary i następnie jej skropleniu w innym już miejscu po przeprowadzeniu przez aparaturę chłodzącą. Podstawowym warunkiem zastosowania tej metody jest możliwość przejścia oczyszczanej substancji w stan pary bez jednoczesnego rozkładu.
Co to jest alembik miedziany?
To tradycyjny, wręcz antyczny sprzęt laboratoryjny składający się ze zbiornika – zwanego garnkiem lub kotłem, głowicy połączonej z rurą (zwaną łabędzią szyją) oraz chłodnicy.
Alembik jest instrumentem do destylacji alkoholu lub olejków eterycznych, który był używany od wieków. Tradycyjnie jest wytwarzany z miedzi z racji dużej plastyczności oraz przewodnictwa ciepła tego materiału, co znacznie sprzyja destylacji. Dodatkowym jej atutem są właściwości antybakteryjne.
Alembiki były już znane na przełomie II i III w starożytnym grekom, w tamtych czasach były wykonywane z gliny.
Nazwa alembic pochodzi od arabskiego al-anbiq, co oznacza "to, co rafinuje", oraz od greckiego ambix, co oznacza filiżankę lub garnek.
Podstawowym procesem ekstrakcji olejków prowadzonym w alembiku jest destylacja wodna – zwana także hydrodestylacją. Możemy wyróżnić jej dwa rodzaje:
- destylacja wodna - do kotła alembika wlewamy wodę w której umieszczamy suche lub świeże surowce roślinne – np. kwiaty lawendy. W temperaturze wrzenia z tej ‘zupy’ odparowują składniki lotne – para wodna oraz olejki które po schłodzeniu tworzą dwie frakcje – hydrolat oraz pływający po jego powierzchni olejek eteryczny
- destylacja parą wodną – jest możliwa w alembikach kolumnowych, które zostały zaprojektowane specjalnie do produkcji olejków eterycznych Coluna i Rotating Column oraz w alembikach typu Alquitar 3 bodies i Alquitarra. W przypadku tej metody surowiec roślinny umieszczamy nie w wodzie, ale w kolumnie lub na sicie. Podczas wrzenia para wodna przechodząc przez nasz surowiec w postaci ziół czy kwiatów wyciąga z niego olejki eteryczne oraz hydrolat, który po schłodzeniu skrapla się do osobnego naczynia.
Często by uzyskać większą ilość olejku i hydrolatu obie te metody stosuje się jednocześnie.
Rodzaje i części alembików miedzianych do destylacji olejków i hydrolatów
Tradycyjny alembik typu „Łabędzia szyja” składa się z następujących części:
Kocioł / garnek – umieszczamy w nim wodę lub w przypadku metody wodnej wodę wraz z surowcem roślinnym z którego chcemy uzyskać olejek i hydrolat
Głowica / kopuła / deflegmator – część przypominająca kształtem cebulę lub kopułę meczetu znajdująca się nad kotłem, połączony jest z rurą czyli „Łabędzią szyją”w której osadzają się para i olejki które pod wpływem grawitacji wędrują do chłodnicy
Chłodnica wyposażona w spiralę w której skrapla się nasycona olejkiem para która wydobywa się kranikiem umieszczonym w jej dolnej części
To czego alembik nie posiada to naczynie do którego będziemy zbierać powstały hydrolat z olejkiem – wystarczy szklany słoik czy butelka
Poniżej modele polecane do produkcji olejków, które różnią się względem wyżej opisanego modelu podstawowego.
Alembik miedziany typu Alquitar / Alquitarra / 3 bodies
Najstarszy znany model alembika pochodzący z Mauretanii, a potem spopularyzowany na całym Półwyspie Iberyjskim. Składa się z trzech części, podzielonych dwoma sitami, które pozwalają na umieszczenie pomiędzy nimi ziół lub kwiatów do produkcji olejków. Na górze chłodnica w formie kopuły. Niewątpliwą zaletą tego alembika jest jego kompaktowy w porównaniu do pozostałych modeli rozmiar. Zamiast tradycyjnej „Łabędziej szyi” mamy znacznie krótszą rurkę odprowadzającą skropliny bezpośrednio z kopuły chłodnicy
Alembik miedziany kolumnowy Coluna i Rotating Column
Alembik ten składa się z kotła, przedłużonej kolumny, głowicy, łabędziej szyi, przedłużki do łabędziej szyi oraz chłodnicy.
Model kolumnowy wykorzystuje technikę destylacji parowej do ekstrakcji olejków i hydrolatów. Surowce roślinne umieszcza się w kolumnie wyposażonej w sito, a kocioł miedziany wypełniony wodą działa wtedy jak parowar.
Model Coluna
Przedłużenie kolumny można zdemontować otrzymując tym samym klasyczny alembik typu "Łabędzie Szyja". W tym modelu nie występuje metalowy uchwyt łączący kocioł i kolumnę umożliwiający odchylenie przedłużonej kolumny.
Model Rotating Column
W tym modelu występuje metalowy uchwyt łączący kocioł i kolumnę umożliwiający odchylenie przedłużonej kolumny i uzyskanie funkcjonalności klasycznego alembika typu „Łabędzia Szyja”.
Destylacja hydrolatu i olejków eterycznych w domu za pomocą alembika miedzianego typu kolumnowego – krok po kroku
Każdorazowo przed rozpoczęciem samego procesu należy zadbać o wyczyszczenie alembika. Tylko w sterylnych warunkach uzyskamy czyste olejki eteryczne oraz hydrolat.
Kocioł wypełnij wodą. Jej ilość zależy od rodzaju surowca – powinno być jej minimum tyle co wsadu roślinnego świeżego plus około 10-15% zapasu. W przypadku wsadu suszonego należy zwiększyć ilość wody jednak maksymalnie do ¾ pojemności kotła. Do destylacji wykorzystaj wodę destylowaną lub pitną źródlaną (absolutnie nie kranówkę, gdyż posiada ona zanieczyszczenia). Woda w kotle musi zostać podgrzana, a chłodnica wypełniona zimną wodą. Pod kranikem chłodnicy umieść odpowiednio duże naczynie na destylat (np. szklaną butelkę, słój). W trakcie procesu ważne jest kontrolowanie temperatury wody w chłodnicy. Musi być ona niższa od temperatury destylatu by proces skraplania przebiegał prawidłowo.
Surowiec roślinny umieść na sicie kolumny. W przypadku świeżego wsadu polecamy upchać go nieco w kolumnie, jednak nie na styk, by para wodna mogła swobodnie przenikać do kopuły.
Pamiętaj by łączenia poszczególnych części alembika uszczelnić, tak by całość pary wodnej wędrowała do kopuły i nie uciekała przez nieszczelności. Fabryczna nieszczelność łączeń alembika jest sprawą naturalną, nie jest to wada produktu. Do uszczelniania możesz użyć taśmy malarskiej ub teflonowej bądź mieszanki mąki żytniej z wodą, jak czynili (i do dziś czynią) to tradycjonaliści alchemii.
W zależności od rodzaju i ilości surowca, destylacja może trwać od piętnastu minut do nawet kilku godzin.
Z procesu destylacji otrzymamy olejki eteryczne oraz hydrolat. Olejki będą znajdowały się na górze uzyskanej cieczy, a hydrolat na spodzie. Można to porównać do rosołu, gdzie oczka na rosole to nasze olejki eteryczne. W zależności od potrzeb frakcje te można rozdzielić lub pozostawić hydrolat z kroplami olejku w całości. By wyodrębnić olejek należy odstawić mieszankę na kilka-kilkanaście godzin lub użyć rozdzielacza laboratoryjnego (do kupienia w sklepach ze szkłem laboratoryjnym w przeróżnych wariantach i pojemnościach).
Tak otrzymane olejki i hydrolat warto przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach szklanych bez dostępu do światła powietrza i w temp. 5-10 stopni Celsjusza (np. w lodówce).
Co lepiej destylować - świeże rośliny czy suszone?
Ilość olejków eterycznych zawartych w roślinie zmienia się w trakcie jej rozwoju, dlatego bardzo ważne jest, aby zebrać je we właściwym czasie. Jeśli źródłem surowca jest Twoja własna plantacja polecamy zbieranie roślin z samego rana, jeszcze zanim słońce zacznie na nie oddziaływać. Pozwoli to na szybszą i efektywniejszą ekstrakcję olejków. Używanie świeżych roślin będzie najefektywniejsze w alembiku kolumnowym, gdyż taki surowiec ma większą objętość od suszu. Biorąc pod uwagę, że w zależności od rośliny ilość olejku jaką możemy uzyskać waha się zazwyczaj od około 0,1% (np. mięta) do 2% (np. rozmaryn) zaledwie 1kg zielonych roślin będzie zajmował sporo miejsca.
Rośliny suszone zawierają mniejszą ilość olejków, ale mogą zwiększyć wydajność procesu destylacji, ponieważ będziemy w stanie ich umieścić więcej w alembiku. Dodatkową zaletą suszu jest dostępność surowca poza sezonem zbioru danej rośliny.
Zatem odpowiedź brzmi – jedne i drugie! :)
Zapraszamy również do zapoznania się z naszą szeroką ofertą alembików miedzianych.