Wytwarzanie hydrolatów, wód kwiatowych i olejków eterycznych w tradycyjnych alembikach miedzianych w pigułce

Co to jest destylacja?

Jako pierwsi sztukę produkcji olejków eterycznych metodą destylacji zgłębili starożytni Egipcjanie. Podobno Kleopatra użyła olejku różanego, aby oczarować Marka Antoniusza. Rzymianie, a później Arabowie udoskonalili wiedzę zdobytą od poprzednich cywilizacji. Słynny arabski alchemik Avicena wyróżnił się jako pionier w ekstrakcji olejków eterycznych metodą destylacji. Chociaż od tego czasu opracowano inne metody, destylacja pozostała jedną z najpopularniejszych. Jest niewątpliwie najłatwiejszą i najtańszą metodą ekstrakcji, która jest wciąż jest stosowana przez najbardziej prestiżowe domy perfumeryjne.

Destylacja polega na przemianie substancji w stan pary i następnie jej skropleniu w innym już miejscu po przeprowadzeniu przez aparaturę chłodzącą. Podstawowym warunkiem zastosowania tej metody jest możliwość przejścia oczyszczanej substancji w stan pary bez jednoczesnego rozkładu.

Co to jest alembik miedziany?

 

To tradycyjny, wręcz antyczny sprzęt laboratoryjny składający się ze zbiornika – zwanego garnkiem lub kotłem, głowicy połączonej z rurą (zwaną łabędzią szyją) oraz chłodnicy.

Alembik jest instrumentem do destylacji alkoholu lub olejków eterycznych, który był używany od wieków. Tradycyjnie jest wytwarzany z miedzi z racji dużej plastyczności oraz przewodnictwa ciepła tego materiału, co znacznie sprzyja destylacji. Dodatkowym jej atutem są właściwości antybakteryjne.

Alembiki były już znane na przełomie II i III w starożytnym grekom, w tamtych czasach były wykonywane z gliny.

Nazwa alembic pochodzi od arabskiego al-anbiq, co oznacza "to, co rafinuje", oraz od greckiego ambix, co oznacza filiżankę lub garnek.

Podstawowym procesem ekstrakcji olejków prowadzonym w alembiku jest destylacja wodna – zwana także hydrodestylacją. Możemy wyróżnić jej dwa rodzaje:

• destylacja wodna - do kotła alembika wlewamy wodę w której umieszczamy suche lub świeże surowce roślinne – np. kwiaty lawendy. W temperaturze wrzenia z tej ‘zupy’ odparowują składniki lotne – para wodna oraz olejki które po schłodzeniu tworzą dwie frakcje – hydrolat oraz pływający po jego powierzchni olejek eteryczny
• destylacja parą wodną – jest możliwa w alembikach kolumnowych, które zostały zaprojektowane specjalnie do produkcji olejków eterycznych Coluna i Rotating Column oraz w alembikach typu Alquitar 3 bodies i Alquitarra. W przypadku tej metody surowiec roślinny umieszczamy nie w wodzie, ale w kolumnie lub na sicie. Podczas wrzenia para wodna przechodząc przez nasz surowiec w postaci ziół czy kwiatów wyciąga z niego olejki eteryczne oraz hydrolat, który po schłodzeniu skrapla się do osobnego naczynia.

Często by uzyskać większą ilość olejku i hydrolatu obie te metody stosuje się jednocześnie.

Rodzaje i części alembików miedzianych do destylacji olejków i hydrolatów

Tradycyjny alembik typu „Łabędzia szyja” składa się z następujących części:

 

 

Kocioł / garnek – umieszczamy w nim wodę lub w przypadku metody wodnej wodę wraz z surowcem roślinnym z którego chcemy uzyskać olejek i hydrolat

Głowica / kopuła / deflegmator – część przypominająca kształtem cebulę lub kopułę meczetu znajdująca się nad kotłem, połączony jest z rurą czyli „Łabędzią szyją”w której osadzają się para i olejki które pod wpływem grawitacji wędrują do chłodnicy

Chłodnica wyposażona w spiralę w której skrapla się nasycona olejkiem para która wydobywa się kranikiem umieszczonym w jej dolnej części

To czego alembik nie posiada to naczynie do którego będziemy zbierać powstały hydrolat z olejkiem – wystarczy szklany słoik czy butelka

Poniżej modele polecane do produkcji olejków, które różnią się względem wyżej opisanego modelu podstawowego.

 

Alembik miedziany typu Alquitar / Alquitarra / 3 bodies

 

Najstarszy znany model alembika pochodzący z Mauretanii, a potem spopularyzowany na całym Półwyspie Iberyjskim. Składa się z trzech części, podzielonych dwoma sitami, które pozwalają na umieszczenie pomiędzy nimi ziół lub kwiatów do produkcji olejków. Na górze chłodnica w formie kopuły. Niewątpliwą zaletą tego alembika jest jego kompaktowy w porównaniu do pozostałych modeli rozmiar. Zamiast tradycyjnej „Łabędziej szyi” mamy znacznie krótszą rurkę odprowadzającą skropliny bezpośrednio z kopuły chłodnicy

Alembik miedziany kolumnowy Coluna i Rotating Column

Alembik ten składa się z kotła, przedłużonej kolumny, głowicy, łabędziej szyi, przedłużki do łabędziej szyi oraz chłodnicy.

Model kolumnowy wykorzystuje technikę destylacji parowej do ekstrakcji olejków i hydrolatów. Surowce roślinne umieszcza się w kolumnie wyposażonej w sito, a kocioł miedziany wypełniony wodą działa wtedy jak parowar.

 

Destylacja hydrolatu i olejków eterycznych w domu za pomocą alembika miedzianego typu kolumnowego – krok po kroku

Każdorazowo przed rozpoczęciem samego procesu należy zadbać o wyczyszczenie alembika. Tylko w sterylnych warunkach uzyskamy czyste olejki eteryczne oraz hydrolat.

Kocioł wypełnij wodą. Jej ilość zależy od rodzaju surowca – powinno być jej minimum tyle co wsadu roślinnego świeżego plus około 10-15% zapasu. W przypadku wsadu suszonego należy zwiększyć ilość wody jednak maksymalnie do ¾ pojemności kotła. Do destylacji wykorzystaj wodę destylowaną lub pitną źródlaną (absolutnie nie kranówkę, gdyż posiada ona zanieczyszczenia). Woda w kotle musi zostać podgrzana, a chłodnica wypełniona zimną wodą. Pod kranikem chłodnicy umieść odpowiednio duże naczynie na destylat (np. szklaną butelkę, słój). W trakcie procesu ważne jest kontrolowanie temperatury wody w chłodnicy. Musi być ona niższa od temperatury destylatu by proces skraplania przebiegał prawidłowo.

Surowiec roślinny umieść na sicie kolumny. W przypadku świeżego wsadu polecamy upchać go nieco w kolumnie, jednak nie na styk, by para wodna mogła swobodnie przenikać do kopuły.

Pamiętaj by łączenia poszczególnych części alembika uszczelnić, tak by całość pary wodnej wędrowała do kopuły i nie uciekała przez nieszczelności. Fabryczna nieszczelność łączeń alembika jest sprawą naturalną, nie jest to wada produktu. Do uszczelniania możesz użyć taśmy malarskiej ub teflonowej bądź mieszanki mąki żytniej z wodą, jak czynili (i do dziś czynią) to tradycjonaliści alchemii.

W zależności od rodzaju i ilości surowca, destylacja może trwać od piętnastu minut do nawet kilku godzin.

Z procesu destylacji otrzymamy olejki eteryczne oraz hydrolat. Olejki będą znajdowały się na górze uzyskanej cieczy, a hydrolat na spodzie. Można to porównać do rosołu, gdzie oczka na rosole to nasze olejki eteryczne. W zależności od potrzeb frakcje te można rozdzielić lub pozostawić hydrolat z kroplami olejku w całości. By wyodrębnić olejek należy odstawić mieszankę na kilka-kilkanaście godzin lub użyć rozdzielacza laboratoryjnego (do kupienia w sklepach ze szkłem laboratoryjnym w przeróżnych wariantach i pojemnościach).

Tak otrzymane olejki i hydrolat warto przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach szklanych bez dostępu do światła powietrza i w temp. 5-10 stopni Celsjusza (np. w lodówce).

Co lepiej destylować - świeże rośliny czy suszone?

Ilość olejków eterycznych zawartych w roślinie zmienia się w trakcie jej rozwoju, dlatego bardzo ważne jest, aby zebrać je we właściwym czasie. Jeśli źródłem surowca jest Twoja własna plantacja polecamy zbieranie roślin z samego rana, jeszcze zanim słońce zacznie na nie oddziaływać. Pozwoli to na szybszą i efektywniejszą ekstrakcję olejków. Używanie świeżych roślin będzie najefektywniejsze w alembiku kolumnowym, gdyż taki surowiec ma większą objętość od suszu. Biorąc pod uwagę, że w zależności od rośliny ilość olejku jaką możemy uzyskać waha się zazwyczaj od około 0,1% (np. mięta) do 2% (np. rozmaryn) zaledwie 1kg zielonych roślin będzie zajmował sporo miejsca.

Rośliny suszone zawierają mniejszą ilość olejków, ale mogą zwiększyć wydajność procesu destylacji, ponieważ będziemy w stanie ich umieścić więcej w alembiku. Dodatkową zaletą suszu jest dostępność surowca poza sezonem zbioru danej rośliny.

Zatem odpowiedź brzmi – jedne i drugie! :)

Zapraszamy również do zapoznania się z naszą szeroką ofertą alembików miedzianych.